Το ανέφερα στην προηγούμενη εκπομπή μιλώντας για τις Αμερικανικές εκλογές για τα περίεργα που έχουν. Ένα από αυτά ήταν το όργιο της παραπληροφόρησης και των fake news, ειδικά στα social media, ένα όργιο εκπορευόμενο σε μεγάλο βαθμό από τον ίδιο τον Donald Trump. Ο Τραμπ έχει χρησιμοποιήσει τη φράση «fake news» περίπου… 900 φορές σε tweets, προκειμένου να παρουσιάσει όσους του ασκούν κριτική ως «ψεύτες». Στην πραγματικότητα ωστόσο, ο μεγαλύτερος «ψεύτης» είναι μάλλον ο ίδιος. Τουλάχιστον αυτό υπαγορεύουν τα στοιχεία όπως αποτυπώνονται στον ειδικό fact-checker ιστοχώρο της Washington Post, στοιχεία σύμφωνα με τα οποία ο Τραμπ έχει προχωρήσει σε περισσότερες από 22.000 ψευδείς ή παραπλανητικές δηλώσεις τα τελευταία τέσσερα χρόνια.
Προχθές, Τρίτη 27/10, το site της προεκλογικής εκστρατείας του Ντόναλντ Τραμπ ”καταλήφθηκε” από, άγνωστους μέχρι στιγμή, χάκερς. «Αυτός ο ιστότοπος καταλήφθηκε. Φτάνουν οι ψευδείς πληροφορίες που διαδίδει ο πρόεδρος καθημερινά», ήταν το μήνυμα…καλωσορίσματος στην χακαρισμένη σελίδα donaldjtrump.com. Οι χάκερς συμπληρώνουν ”Είναι καιρός ο κόσμος να μάθει την αλήθεια”.Αξίζει να σημειωθεί πως, πρόσφατα ο κος. Τραμπ δέχθηκε παρόμοια επίθεση, με χάκερ να ισχυρίζονται πως απέκτησαν πρόσβαση σε μυστική αλληλογραφία του, ή σχετική με υποθέσεις του Αμερικανού προέδρου, ειδικά μετά την πειρατεία στα συστήματα δικηγορικής εταιρείας. Ωστόσο, δε δόθηκε καμία συνέχεια. Επιπλέον, τον Ιούλιο του 2020 το μέσο κοινωνικής δικτύωσης του Twitter, δέχθηκε ”κύμα πειρατείας”, με χακαρίσματα σελίδων όπως εκείνη του Τζο Μπάιντεν, του Μπαράκ Ομπάμα και του Μάικλ Μπλούμπεργκ, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα το προσωρινό κλείσιμο των σελίδων τους από την πλατφόρμα, με σκοπό να ερευνηθεί ενδελεχώς το συμβάν.
Ας αφήσουμε τις ΗΠΑ και ας περάσουμε σε κάτι παγκόσμιο που μας αφορά άμεσα. Στην πανδημία του κορωνοϊού. Η εισαγγελική παρέμβαση, εδώ στην Ελλάδα, με στόχο τον περιορισμό των συνωμοσιολογικών θεωριών που διαδίδονται μέσω facebook φαίνεται ότι όχι μόνο δεν “φρέναρε” τους συνωμοσιολόγους αλλά τους συσπείρωσε περαιτέρω. Μόνο τις τελευταίες εβδομάδες, στο ελληνόφωνο facebook εμφανίστηκαν δεκάδες σελίδες και ομάδες (κατά κανόνα ιδιωτικές) οι οποίες προστέθηκαν στον ήδη ανησυχητικά μεγάλο αριθμό των groups. Αυτό φυσικά δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Οι άναρθρες φωνές των ακραίων ακούγονται ολοένα πιο δυνατά με αφορμή την πανδημική κρίση και χάρη στην τεχνολογία διαδίδονται και αναπαράγονται σε κάθε γωνία του πλανήτη. Τα αξιοπρόσεκτο είναι ότι τα εκατομμύρια μέλη τους αναπαράγουν παρόμοιες ή και ταυτόσημες ψευδείς και αντιεπιστημονικές θεωρίες. Σχεδόν παντού ανά τον κόσμο κάποιος σχολιάζει και κοινοποιεί δημοσιεύσεις για τον δήθεν εργαστηριακά κατασκευασμένο ιό, για τις παρενέργειες των υπό ανάπτυξη εμβολίων, την αυθαίρετη συσχέτιση της πανδημίας με το δίκτυο 5G και βέβαια τις βλάβες στον οργανισμό που υποτίθεται ότι προκαλεί η χρήση μάσκας.
Αυτά είναι μερικά πρόσφατα παραδείγματα από fake news που μας πλαισιώνουν καθημερινά. Τί είναι όμως τα fake news και πως αντιμετωπίζονται;
Επιπλέον υλικό για διάβασμα:
https://en.wikipedia.org/wiki/Fake_news
https://www.homodigitalis.gr/posts/3243
Τι είναι fake news
Fake news είναι μορφή κίτρινου τύπου που αποτελείται από ενορχηστρωμένη παραπληροφόρηση ή ψέματα που διαμοιράζονται μέσω του παραδοσιακού τύπου, αναμεταδίδονται από τα κανάλια ή και από ιντερνετικά μέσα. Τα fake news γράφονται με πρόθεση να αποπροσανατολίσουν τον αναγνώστη, συχνά με την χρήση αισθησιακών, υπερβολικών ή και ψεύτικων επικεφαλίδων, με σκοπό να κερδίσουν την προσοχή του ώστε να υπάρξουν πολιτικά ή οικονομικά οφέλη.
Έχει παρατηρηθεί ότι οι ψεύτικες ειδήσεις μπορούν να στρεβλώσουν τις πεποιθήσεις των ανθρώπων ακόμη και μετά την πρώτη δημοσίευση. Για παράδειγμα, επαναλαμβανόμενη μια ιστορία όπως αυτή για τον Πάπα που υποστηρίζει τον Τραμπ μπορεί να δημιουργήσει μια λάμψη γύρω από έναν πολιτικό υποψήφιο που επιμένει πολύ μετά την έκθεση της ως ψεύτικη.
Ιστορία
Οι ψεύτικες ειδήσεις δεν είναι εφεύρημα των τελευταίων χρόνων. Υπάρχει στην ιστορία σχεδόν από την εποχή που ανακαλύφθηκε η πολιτική. Εμφανίζονται στην Αρχαία Αθήνα με τους 30 τύρανους με τον Κριτία να διαδίδει ψεύτικα στοιχεία για τους αντιπάλους του για να πετύχει τα σχέδιά του.
Ο Προκόπιος, ο βυζαντινός ιστορικός του 6ου αιώνα μ.Χ. έδωσε αμφίβολες πληροφορίες, γνωστές ως “Ανέκδοτα”, τις οποίες κρατούσε μυστικές μέχρι το θάνατό του, προκειμένου να αλλοιώσει τη φήμη του αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Ο Πιέτρο Αρετίνο προσπάθησε να χειραγωγήσει τις εκλογές του ποντίφικα του 1522, γράφοντας σονέτα για όλους τους υποψηφίους περιγελώντας τους (εκτός φυσικά από τους αγαπημένους του προστάτες).
Το 1788, το Λονδίνο είχε δέκα ημερήσιες, οκτώ τρι-εβδομαδιαίες και εννέα εβδομαδιαίες εφημερίδες, και οι ιστορίες τους αποτελούσαν συνήθως μόνο μια παράγραφο. Οι άνθρωποι που τις γράφανε, γνωστοί ως “Paragraphs men” έψαχναν κουτσομπολιά σε καφενεία, έγραψαν μερικές προτάσεις σε ένα κομμάτι χαρτιού και το έστελναν σε εκτυπωτές-εκδότες, οι οποίοι συχνά το έβαζαν στον επόμενο διαθέσιμο χώρο μιας στήλης. Μερικοί “άνδρες της παραγράφου” πληρωνόντουσαν. Άλλοι απλά έμεναν με την ικανοποίηση της χειραγώγησης της κοινής γνώμης υπέρ ή κατά μιας δημόσιας προσωπικότητας, ενός αγώνα ή ενός βιβλίου.
Υπάρχουν πάρα πολλά παραδείγματα ψεύτικων νέων στην ιστορία και αρκετοί ερευνητές ανακαλύπτουν κι άλλα, με αφορμή την έξαρση της διάδοσής τους τα τελευταία χρόνια.
Πως τα αναγνωρίζουμε;
- Να είστε σκεπτικοί με τους τίτλους. Οι ψεύτικες ειδήσεις συχνά έχουν πιασάρικα πρωτοσέλιδα γεμάτα θαυμαστικά.
- Κοιτάξτε προσεκτικά τη διεύθυνση URL. Μια παραπλανητική ή παρόμοια διεύθυνση URL μπορεί να αποτελεί προειδοποιητικό σημάδι ψευδών ειδήσεων.
- Διερευνήστε την πηγή. Βεβαιωθείτε ότι η ιστορία είναι γραμμένη από μια πηγή που εμπιστεύεστε και η οποία φημίζεται για την ακρίβεια της.
- Παρακολουθήστε για ασυνήθιστη μορφοποίηση. Πολλοί ιστότοποι ψευδών ειδήσεων έχουν ορθογραφικά λάθη ή τυχαία διάταξη.
- Εξετάστε τις φωτογραφίες. Οι ψευδείς ειδήσεις περιέχουν συχνά εικόνες ή βίντεο που έχουν υποστεί παραποίηση που ξεχωρίζει εύκολα.
- Τσεκάρετε τις ημερομηνίες. Οι ψεύτικες ειδήσεις μπορεί να περιέχουν χρονικές ακολουθίες που δεν βγάζουν νόημα.
- Ελέγξτε τα αποδεικτικά στοιχεία. Ελέγξτε τις πηγές του συντάκτη για να επιβεβαιώσετε ότι είναι ακριβείς.
- Δείτε άλλες αναφορές. Εάν καμία άλλη πηγή ειδήσεων δεν αναφέρει την ίδια ιστορία τότε αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι η ιστορία είναι ψευδής.
- Μήπως η ιστορία ένα αστείο;
- Ορισμένες ιστορίες είναι σκόπιμα ψευδείς. Σκεφτείτε κριτικά τις ιστορίες που διαβάζετε και μοιραστείτε μόνο νέα που γνωρίζετε ότι είναι αξιόπιστα.
Αυτό το τελευταίο νομίζω είναι και το κλειδί στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Κριτική σκέψη, έρευνα και μη διάδοση όσων κρίνεται ότι είναι αναξιόπιστα.
Τα κοινωνικά μέσα ενημέρωσης καθώς και οι μηχανές αναζήτησης έχουν περιέλθει σε συνθήκες κρίσης σχετικά με την προβολή των σχετικών άρθρων. Και το facebook (μέσω του ιδρυτή του) και η google έχουν ανακοινώσει εδώ και καιρό ότι έχουν αναπτύξει εργαλεία στην αναγνώριση και στην επισήμανση των fake news αλλά όχι στην απαγόρευσή τους ή στο κατέβασμά τους. Όμως αρκετές φορές έρχονται σε δύσκολη θέση γιατί μπαίνει το θέμα των εσόδων αυτών των εταιριών. Πως να κόψεις το χέρι που σε ταΐζει; Το βάρος πέφτει λοιπόν στους χρήστες, στους αναγνώστες και σε έγκυρους δημοσιογραφικούς οργανισμούς.
Σαν επίλογο θα κλείσω με ένα προβληματισμό, έτσι για να δουλέψει λίγο το μυαλό. Θα χρησιμοποιήσω μια φράση του ιδρυτή του Facebook Μαρκ Ζούκερμπεργκ. “Σε μια ελεύθερη κοινωνία, είναι σημαντικό οι άνθρωποι να έχουν τη δύναμη να μοιραστούν τη γνώμη τους, ακόμα κι αν άλλοι πιστεύουν ότι κάνουν λάθος”. Ακόμα κι αν αυτή η γνώμη μοιράζεται σκόπιμα και με στοχευμένο κοινό και αποτέλεσμα;
Πηγές:
https://getpocket.com/explore/item/cognitive-ability-and-vulnerability-to-fake-news
https://getpocket.com/explore/item/the-true-history-of-fake-news
https://palopro.io/social-media-el/fake-news-in-social-media
https://www.tovima.gr/printed_post/o-rosikos-istos-ton-fake-news-kai-i-apeili-gia-lfti-dimokratia/
